استاد گنجعلی صباحی میاب باره ده استاد ائلدار مغانلی نین یازدیغی مقاله نین ایکینجی قسمتی1929- ینجی ایلده اورتا مکتبی قورتاریب، باکی‌دا پئداگوژی انیستوتونون دیل و ادبییات شعبه‌سینه داخیل اولور و اورادا سونرالار آذربایجان دیلی و ادبیییاتیندا فعالییت ائده‌رک، شؤهرت صاحیبی اولموش حمید آراسلی، دمیرچی‌زاده، محمد راحیم و احمد احمدزاده کیمی علمی و هنری شخصییت‌لرله همکلاس اولور و اونلارلا اونودولماز خاطیره‌لری یاشاییر.

1928- ینجی ایلده، گنجعلی اورتا مکتبی قورتارارکن، عالی تحصیل‌لی بیر موعللیم کیمی گده‌به‌یه گؤنده‌ریلیر. او مکتب ایشلری‌له یاناشی، یئنه‌ده ایجتیماعی فعالییتینه داوام وئریر، خصوصیتله تئاتر و صحنه ایشلرینده جیددی فعالیت گؤستریر و کیچیک اینتیقادی پیئس‌لر یازیب، تاماشایا قویماقدان‌دا چکینمیر.

گنجعلی صباحی‌نین آردیجیل تعلیم- تربیه فعالیتی، اونون یئنی قورولوش اوغروندا بیر ضیالی کیمی چکدییی زحمت‌لر و ایجتیماعی ایشلرده همیشه کؤنول‌له ایشتراک ائتمه‌سی، اوندان چوخ سئویلن و امکداشلاری آراسیندا بؤیوک ائحتراما لاییق گؤرونن بیر شخصیت یاراتمیشدیر.

 1932- ینجی ایلده گده‌بی اورتا مکتبینه مودیر تعیین اولور و بیر ایل بو وظیفه‌ده چالیشاندان سونرا، شامخورا مکتب مودیری سئچیلیر و یورولماز فعالیتی سایه‌سینده، بو مکتب معارف شعبه‌سی طرفیندن نمونه مکتب آدینا لاییق گؤرونور.

بو خوش و سعادتلی گونلر، گنجعلی‌نین حیاتیندا اوزون سورمور. 1937‌-ینجی ایل یایین سون آیی، مرکز‌دن اسن قارا‌ یئل شامخور منطقه‌سینده بورویور. سووئت وطنداشلیغی پاسپورتو اولمایان شخصلر، خصوصی‌له ایران تبعه‌لری، جمعی صورتده توتولوب،حبس اولونورلار. گنجعلی‌ده آتاسی‌لا بیرلیکده یاخالانیر و شامخوردا یاخالانان بیر چوخ ایرانلی‌لار کیمی گنجه شهرینه گونده‌ریلیر.

نهایت 22 آی زیندان‌دان سونرا، گنجعلی حققینده توتولموش قرار اونا اعلام اولور. او 5 ایل عائله‌سیله بیرلیکده شیمالی قازاخستانا تبعید اولور و 1938-ی‌نجی ایل اوکتیابر آیی‌نین 24-ی‌نده قازاخستانین سیبیره قوووشان شیمال حیصه‌سینه یولا سالینیر.

1941- ینجی ایل سئنتیابر آیی‌نین بیرینده، آلمانلی‌لار سووئت‌لر تورپاغینا باسقین ائتمک‌له، رسمی صورتده ساواشا باشلاییر و بئله‌لیک‌له حیات و یاشاییش بوسبوتون دییشیر، زامان کئچدیکجه دولانیشیق چتینلشمه‌یه، بوللوق اؤز یئرینی قیتلیغا وئرمه‌یه باشلاییر. گنجعلی‌نین عائله‌سی‌ده گونلر آجلیق عذابینا دؤزور، خوش گونلرین خاطره‌لری‌له، بو فلاکتدن جان قورتارماغا اومید بسله‌ییرلر.

عائیله مسئولیتی، گنجعلی صباحینی گئجه-گوندوز ایشله‌مه‌یه وادار ائدیر. ایکینجی دونیا ساواشی‌نین داوامی گنجعلی‌نین جزا حؤکمونو 5 ایل‌دن 8 ایله قده‌ر اوزادیر. نهایت 1945‌- ینجی ایل مای آیی‌نین اونوندا، رادیولاردان وئریلن ، "موحاریبه قورتاردی! " خبری، ایللرله گؤزلری یوللاردا اضطیراب و نیگرانلیق چکن، آیریلیق دردی اورکلرین اوزموش اولان آتا، آنالار، گلینلر و نیشانلی قیزلارین یاناقلاریندان سئوینج یاشلاری آخیدیر. دینج حیات آرزوسو یئرینی آلماقدا اولور. جاماعات سئویندیکلریندن گاه گولور، گاه‌دا آغلاییرلار.

ساواشین قورتارماغی بوتون سورگون ائدیلن‌لره وطنه دوغرو قاییتماغا ایمکانی یارادیر. 1946‌- ینجی ایلین یانوار آییندا، گنجعلی و عائله‌سی‌نین پاسپورتلاری‌دا ویزا قویولموش حالدا، اونلارین الینه چاتیر. آپریل آیی‌نین 15‌-ینده گلیب باکی‌یا چاتیرلار. اوردا یاشایان تانیش و دوستلار، گنجعلی‌نی، جنوبی آذربایجاندا اینقیلاب اولوب- دئیه تبریک ائدیرلر.

یئددی یاشیندا هله اوشاق ایکن دوغما یوردو "میاب" کندینی ترک ائدیب، آرازین اوتایینا گئده‌ن گنجعلی، نهایت 40 یاشیندا ایکن، ساچلارینا قار یاغمیش، حیاتین ائنیش- یوخوشلاریندان کئچمیش، شیرینلی-آجیلیقدان دویونجا دادمیش، ایستی سویوقلارینی سووودوقدان سونرا، آرزوسوندا اولدوغو دوغما یوردا، آنا وطنه دوغروگئری دونور.

1324‌- ینجی ایلده باش وئرمیش 21 آذر اینقیلابی، دوغروداندا آذربایجانین سیماسینی دییشمیشدی. مستبد دؤولت یئرینه، دئموکراتیک بیر رئژیم گلمیش، یئنی آزاد بیر حیات قورجولوغونا باشلامیشدی. دیل، ادبییات، تاریخ و اینجه صنعت، قیزیل گول غونچه‌سی کیمی آچیلماقدایدی. مکتب‌لر آنا دیلی‌نده درسه باشلامیش، رادیو ایستگاهی تشکیل اولونموش، شاعیرلر مجلیسی قورولموش، آذربایجان دیلینده روزنامه‌لر، مجله‌لر چاپ اولونوردو. تبریز‌ده ایلک دفعه اولاراق دانیشگاه تاسیسینه ایقدام اولونموشدو. دوننه کیمی اؤز دیلینده یازماغا، دانیشماغا حاققی اولمایان، آز قالا اؤزلویونو و میللییتینی بئله یاددان چیخارتماغا قده‌ر تنزل ائده‌ن آذربایجان خالقی، بو موفقیت‌لری گؤررکن روحلانیر، بوتون وارلیغی‌ایله گئجه‌نی گوندوزه قاتاراق، یئنی حیات اوغروندا چالیشیردی. تبریز خییاوانلاری آسفالت اولموش، ایراندا سابیقه‌سی اولمایان شهرچیلیک ایشلری باشلانمیش، تبریز شهری‌نین سوچاتدیرما سیستئمی یولا دوشموش، هر شئی‌دن آرتیق تئاتر و موسیقی ساحه‌سینده ایشلر گؤرولموش و بیر چوخ بونلار کیمی فعالییت‌لر، دوغروداندا گؤز قاماشدیریردی. تبریز تئاتری اورتا شرقده بیرینجی سؤزو دانیشیردی و یئنی تشکیل اولونموش فیلارمونیا اوندان داها یوکسگ.

گنجعلی صباحی بو موفقیت‌لری گوردوکجه بوتون آغری‌لارینی یاددان چیخاریر، اؤزونو یئنی‌دن دوغولموش کیمی حس ائدیر و یورولمازجاسینا، تبریز رادیوسونون ادبی بوراخیلیش شعبه‌سینده خالق شاعیری بالاش آذراوغلو ایله امکداشلیق ائدیر و تبریز دانشگاهی‌نین دیل و ادبییات شعبه‌سینده‌ده تدریس ائتمه‌یه باشلاییر.

گنجعلی‌نین بئله آزاد حیات سورمه‌سی چوخ چکمیر. آذربایجاندا عمله گلمیش آزاد و دئموکراتیک حیات طرزی‌نین،  بوتون ایرانا یاییلاجاغینی دویان آمریکا و اینگیلیس دؤولتلری و قولدور محمدریضاشاه، بو موقددس نئهضتی قانا چکمک فیکرینه دوشورلر. میللت‌لر تشکیلاتیندا های- کوی سالیب ، آذربایجانین تجزیه اولدوغونو تهلوکه‌سیزلیک شوراسینا آپاریرلار و نهایت آذربایجاندا ایالت انجومنلری‌نین تهلوکه‌سیزلییینی تامین ائتمک بهانه‌سیله، اورایا  قوشون چکیب، میثلی گؤرونمه‌ین جینایت‌لره ال وورورلار.

آذر آیی‌نین 20- سینده، آذربایجان میللی حؤکومتی آمئریکا سیلاحلاری‌نین قارشیسیندا تاب گتیره بیلمه‌ییب، دئوریلیر و شاه قوشونو جیددی بیر موقاویمته اوغرامادان تبریزین دروازالاریندا دوشرگه قورور. شاه جاسوسلاری‌نین تشبوثوایله فئودال‌لار و عسگر باققال‌لرین باشچیلیغی‌ایله سیلاحلانمیش قارا گروهلار، فاجیعه‌لر تؤره‌دیر، مینلر اینسانین قانینی تؤکورلر. آتالار اوغولسوز، گلینلر ارسیز، اوشاقلار آتاسیز قالیر. نه آخان قانلی گؤز یاشلارینا باخان اولور، نه‌ده آنالارین فریادینا. بئله‌لیک‌له شاه قوشونلاری بیر "فاتئح" کیمی آذر آیی‌نین 22- سینده شهره دولورلار.

گنجعلی صباحی‌نین اضطرابلی گونلری و آجیلی آنلاری یئنه‌ده باشلاییر. آذرین 23- ینده توتولور و مینلر آذربایجانلی کیمی ایشکنجه آلتینا آلینیر.  نهایت "موهاجیر" و "متجاسر" آدی‌لا نئچه آی زینداندا قالدیقدان سونرا، لورستانین بدرآباد منطقه‌سینده یئرلشن "قلعه مظفر"ه سورگون ائدیلیر و ایکی ایل اورادا قالماق مجبورییتینده قالیر.

1327- ینجی ایل شاه "عفو عمومی" اعلان ائدیر و بئله‌لیک‌له گنجعلی سورگوندن یئنه‌ده باشی بلالی تبریزه ، عائیله‌سی‌نین یانینا قاییدیر. آنجاق اودا بیر چوخلاری کیمی اصیل معنادا عفو اولمامیشدی. تبریزده هئچ بیر ایش تاپا بیلمیر ، هارا گئدیرسه، بیر سابیقه‌لی موجروم کیمی اونو قارشیلاییرلار. موختلیف ایتتیهاملار وورور و اونو یاشاماقدان بئزیرتمه‌یه چالیشیرلار. بو دؤزولمز شراییط بیر یاندان، دولانیشیقلاری‌نین چتین اولماسی‌ایسه باشقا بیر یاندان، گنجعلی‌نی تبریزدن چیخماغا وادار ائدیر و نهایت 1329- ینجی ایلین باهاریندا عائیله‌سی‌له بیرگه، تئهرانا کؤچور و قارداشی – گؤرکملی رئژیسور صمد صباحی- ‌نین یاردیمی ایله ایشه باشلاییر.

گنجعلی صباحی‌نین تئهراندا یاشاماغی‌دا چوخ آغیر اولور، آنجاق او روحدان دوشمه‌دن، اؤز ایجتیماعی و ادبی فعالییت‌لرینه داوام وئریر. خصوصی‌له نئفتین میللی‌لشمه حرکاتی آلتیندا یارانان سییاسی آتموسفرده، او یولداشلاری‌لا بیرلیکده "آذربایجانلی‌لار انجومنی" و بو انجومنین نزدینده " آذربایجان یازیچیلار و شاعیرلر مجلیسی"نی1331- ینجی ایلده یارادیر و تئهراندا نشر اولان "بشریت" و "بشیر آینده" گونده‌لیک‌لری و چوخ تیراژلی "چلنگر" درگیسینده اؤز اثرلرینی یایماغا باشلاییر.  گنجعلی‌نین "خائین" عنوانلی حیکایه‌سی ائله ایلک دفعه چلنگر درگیسی‌نین سون اوچ ساییندا چاپ ائدیلیر.

قولدور محمدریضانین آرخاسی اولان آمئریکا دؤولتی و باشقا استعمارچی‌لار، ایراندا گئدن میللی حرکاتین آتشینی سوندورمک فیکرینه دوشورلر. شعله‌لنمکده، ظولم و فیساد سارایلارینی یاندیریب، شاهلیق ایستیبدادینا سون قویماقدا اولان آتشی، مینلرله آزادلیق قارتال‌لاری‌نین قانی ایله سؤندورورلر. "28 مرداد" کودتاسی زیندانلارین آغزینی یئنی‌دن آچیر، سییا مامورلاری‌نین الیله ایشکنجه‌لر باشلانیر، دار آغاجلاری قورولور، سیلاحلار ایشه دوشور و وطنین ان شرفلی اوغول‌لاری آمانسیز اؤلومون آغزینا تاپشیریلیر.

گنجعلی صباحی‌ده یئنی‌دن تعقیبه، آزار – اذییت‌لره معروض قالیر و ایجتیماعی حاق‌لاردان محروم کیمی، آغیر ایللری باشدان کئچیریر.  بو محرومیت‌لر، سونرالار ساواکین  تئز- تئز سورغو- سووال‌لاری‌لا کامیلله‌شیر و بهمن اینقیلابی‌نین غلیه‌سینه قده‌ر اوزانیر.

1357- ینجی ایل بهمن اینقیلابینی گؤردوکده، سانکی یئنی‌دن آنادان اولور. یاشی‌نین چوخ اولماغینا باخمایاراق تئهراندا "آذربایجان یازیچیلار و شاعرلر جمعییتیو " اذربایجان انجومنی" ‌نین یارانماسیندا جییدی ایشتراک ائدیر، "یولداش" ، "وارلیق" ، "اینقیلاب یولوندا"، "اولکر" و ...  مجلله‌لرینده اؤز حیکایه و ادبی- تنقیدی یازیلاری‌لا چیخیش ائدیر،  ادبی محفیل‌لرده بیر آق‌ساققال کیمی حضور تاپیر، تئهراندا یاشایان شاعیرلر و یازیچیلار جمعییتی‌نین اورگانی عونوانی‌ایله نشر اولونان "گونش" مجلله‌سی‌نین بانیسی و آپاریجیلاریندان اولور ، ایللر بویو ایشیق اوزو گؤرمه‌ین اثرلرینی چاپا حاضیرلاییر و آذربایجانین موختلیف شهرلرینده قورولان ادبی مراسیملرده ایشتراک ائدیر. بئله‌لیک‌له، اون‌لار ایل اوره‌یینده چکدییی آغری‌لاری آزادلیق شیرینلییی‌ایله دییشدیرمک ایسته‌ییر.

قوجامان ادیب گنجعلی صباحی‌نین اوزون ایللر ادبی- ایجتیماعی فعالییت‌لریندن تجلیل ائتمک اوچون، دوستلاری و شاگیردلری طرفیندن حاضیرلیق آپاریلیر، حاققیندا یازیلان شعر و باشقا یازیلار توپلانیلیر،  مراسیمین پروگرامی اوستادین اؤز ایطیلاعسی‌لا یازیلیر، آنجاق اجل آمان وئرمیر و گؤرکملی ادبییات خادیمی، موعاصیر دئموکراتیک نثریمیزین بانیسی، قوجامان ادیب و آذربایجانین اونودولماز ایجتیماعی شخصییتی اوستاد گنجعلی صباحی 1368- ینجی ایل شهریور آیی‌نین 15- ینده، 83 یاشیندایکن دونیاسینی ده‌ییشیر و ابدییته قوووشور.  

***

بیر ادبییات عالیمی دئییر: "نثر موعاصیر طلب‌لره جاواب وئره‌بیلمک اوچون، مورککب و چوخ شاخه‌لی حادیثه‌لر عالمینه باش‌وورمالی، ایجتیماعی ترققی‌یه خیدمت ائده بیله‌جک کیفییت لری اوزه چیخارمالی، صنعتکارلیغین چوخ چالارلی، مین بیر رنگ و بویالی سیرلرینه یئیه‌لنمه‌لی‌دیر. یالنیز یوکسک ایده‌‌آلین صنعتکار زحمتی ایله، صنعتکارلیق سیرلری ایله وحدتی‌نین گؤزه‌ل بدیعی اثر نمونه‌لری یاراداجاغینا اومید باغلاماق اولار. جنوب حیاتیندا، جنوبون ادبی موحیطینده بو طلبه زنگین و عوض‌سیز زمین واردیر."(5)

دوغروداندا معاصر ادبییاتیمیزین نثر قولونو نظرده توتدوقدا، اثرلرینده مختلف ایجتیماعی، سییاسی، معنوی حادیثه‌لری بدیعی‌لشدیرن، ایجتیماعی ترققی‌یه خیدمت ائده‌ن کیفیت‌لری بدیعی دیل‌له اوزه چیخاران  و صنعتیین چوخ چالارلی سیرلرینه یئیه‌له‌نن شخص، گؤرکملی ادیبیمیز اوستاد گنجعلی صباحی‌دن باشقا کیم اولا بیلر؟ منیم فیکریمجه ادبی موحیطیمیز، نئچه- نئچه گنجعلی یاراتماغا، گنجعلی بسله‌مه‌یه قادیر اولان زنگین و عوض‌سیز ادبی عنعنه‌یه مالیکدیر.

سون

یای – 1383

---------------------------------------------

منبع‌لر:

1 – قارتال ، گنجعلی صباحی، فرزانه نشریاتی، تهران – 1357

2 – حیات فاجعه‌لریندن، گنجعلی صباحی، دونیا نشریاتی، تهران – 1359

3 – شعریمیز زامانلا آددیملاییر، گنجعلی صباحی، دونیا نشریاتی، تهران – 1360

4 – اؤتن گونلریم، گنجعلی صباحی، دونیا نشریاتی، تهران – 1372

5 – جنوبی آذربایجان میللی-دئموکراتیک ادبییاتی، صابر امیروف، باکی